Zwammerdam Schepen informatie
Het verhaal van de Zwammerdam schepen
Historie vastgelegd op video
Opgraving Zwammerdamschepen historie vastgelegd op video
Op initiatief van archeoloog Tom Hazenberg is onlangs een project gestart met als doel het verzamelen van de verhalen van betrokkenen bij de opgraving of presentatie van de Zwammerdamschepen, en publiek van destijds in de jaren ‘70.
De gehele opgraving duurde van eind 1971 tot halverwege juni 1974. Archeoloog Vlierman maakte de gehele opgraving mee, die onder leiding stond van archeoloog Maarten de Weerd. De archeologiestudent IJzereef en opgraver Akveld groeven aan 2 of 1 schip mee. Gótz werd later belast met de eerste restauratie en presentatie van de Zwammerdam 2 in het Maritiem museum in Rotterdam, waar Akveld intussen conservator was geworden. IJzereef werd later de initiator en eerste directeur van museumpark Archeon en maakte een model van de Zwammerdam4 en een reconstructie van de Zwammerdam 6, die beide nog in het park te bewonderen zijn. Zie hier de video: https://www.youtube.com/watch?v=2kKCea4tTVk
Opgraving Zwammerdam1 in 1971 – foto: Nigrum Pullum
De Verhalen
Omdat er veel in de winter werd gegraven, was er vaak sprake van natte en koude dagen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er teruggekeken werd op verschillende glibberpartijen, lichamelijk zwaar werk, lol in de werkkeet, bezoek van kleine jochies die kwamen ‘bedelen’ om een souvenir, de verrassing bij het vinden van wéér een boot, de open dagen en veel meer. En oh ja, tussen alle bij vondsten zat ook een schedeltje, maar dat was op een gegeven moment verdwenen!
Bijzondere uitspraken
Uit de diverse verhalen worden dit jaar clips gemaakt die getoond zullen worden via het YouTube kanaal van Hazenberg. [Klik hier] voor de eerste clip met het verhaal van de vondst van de Zwammerdam2,
Cultureel erfgoed behouden
Het is de bedoeling om de herrezen schepen neer te zetten als icoon van de Nederlands-Duitse Rijndelta. Zo wordt cultureel erfgoed tastbaar, herkenbaar voor het publiek, en blijft het behouden.
Het onderzoek naar de schepen past bovendien prachtig in een grotere onderneming waarbij de universiteit ook betrokken is: het nomineren van de Nedergermaanse Limes, de noordgrens van het Romeinse Rijk in Nederland en Duitsland, als UNESCO Werelderfgoed wat in 2021 erkend is geworden. Hazenberg: ‘Niet alleen wil de universiteit een bijdrage leveren aan het behoud van de oude Romeinse grens; op deze manier wordt ook ervaring opgedaan met het behoud van cultureel erfgoed in het algemeen. Dit is iets waarvoor de universiteit zich op allerlei plekken ter wereld inzet
Stages
Het publiek zal de komende jaren ook op praktische manier veel van het project gaan merken. Ten eerste door allerlei soorten stages die we bij de reconstructie van de schepen willen aanbieden. Bijvoorbeeld voor studenten, leerlingen van het ROC of mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Een ander heel zichtbaar gevolg is de oprichting van het Nationaal Romeinse Scheepvaartmuseum in Archeon, dat onderdak gaat bieden aan de gerestaureerde schepen
Unieke vondst
Er is al ruim vijftig jaar veel te doen rondom de drie Romeinse kano’s en drie Romeinse platbodems. Ze werden in de jaren zeventig ontdekt tijdens opgravingen in Zwammerdam, een dorp in de gemeente Alphen aan den Rijn. Het was een unieke vondst: nog nooit waren vaartuigen van dit type, en zo compleet, aangetroffen. Er werd veel tijd en moeite gestoken in de opgraving en conservering van de onderdelen. Een uiterst lastige klus; het hout was nat en fragiel. Alle onderdelen vonden onderdak bij de Rijksdienst in Lelystad en kwamen enkele jaren geleden naar museumpark Archeon om daar gerestaureerd te worden.
In de tussentijd werden meerdere pogingen gedaan om de resten terug te halen naar de regio van ontdekking. Uiteindelijk lukte het archeoloog Tom Hazenberg om betrokken partijen zover te krijgen. Die partijen zijn onder meer de universiteit, de provincie Zuid-Holland, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de gemeente Alphen aan den Rijn en Museumpark Archeon.
Foto: Universiteit Leiden – opgraving Zwammerdam2
Restauratie Zwammerdam 2
‘Operatie Zwammerdamschepen’ heeft in 2021 haar eerste complete schip opgeleverd: de Zwammerdam2 staat te pronken in Museumpark Archeon. Een geweldig archeologisch succes. De restauratie en reconstructie is gebaseerd op de gedetailleerde opgravingstekeningen van Maarten de Weerd, de opgraving in het begin van de jaren ’70, de reconstructietekeningen van scheeps- archeoloog Jaap Morel en het vakmanschap van archeoloog Yardeni Vorst en Team Restauratie.
Het was destijds een toeval vondst. Na uitgebreide opgravingen van het Romeinse castellum Nigrum Pullum op het terrein van de Hooge Burgh in Zwammerdam waren de bouwers in december 1971 begonnen aan de aanleg van een ondergronds transportsysteem,toen er oud hout werd aangetroffen. Dat bleek een boomstamkano uit de Romeinse tijd te zijn. Maar als snel bleek dat maar het begin, kort na elkaar werden vijf andere Romeinse rivierschepen aangetroffen. Twee daarvan, de Zwammerdam 3 en 5, waren net als de eerste boomstamkano’s.
Foto: restauratie Zwammerdam2 in Archeon | foto: Archeon
Maar de andere drie, de 2, 4 en 6, waren grote vrachtschepen. Het was niet de eerste Romeinse scheepsvondst, al eerder waren er vondsten in Italië, Kroatië en Duitsland, maar wel de eerste die goed werd opgegraven. Dat was mede te danken aan archeoloog Maarten de Weerd, die het wetenschappelijk belang van de vondst inzag en er talloze keren over zou publiceren. Om de opgravingen te bekostigen werd de vroege Crowdfunding actie ‘Redt Romeins Schip’ in het leven geroepen. De Zwammerdamschepen werden een fenomeen en stelden de standaard. In latere opgravingen zou gesproken gaan worden over ‘het type Zwammerdam’. Hoewel er ook in latere jaren bijzondere scheepsvondsten zijn gedaan, onder andere in Woerden en De Meern, is Zwammerdam nog steeds de grootste Romeinse scheepsvondst ooit.
Tonnen Romeins hout
Groot is echt wel het goede woord. ‘We hebben hier de meest omvangrijke voorraad Romeins hout in Europa’, verzekert Tom Hazenberg, betrokken bij het restauratieproject dat momenteel plaats vindt bij Museumpark Archeon. ‘Het gaat letterlijk om tonnen oud hout.’ Inmiddels is de eigenlijke opgraving al meer dan 45 jaar geleden. Wat is er in de tussentijd met het materiaal gebeurd? ‘Het hout was door de natte grond goed bewaard gebleven’, legt Hazenberg uit. ‘Maar na de opgraving moest daar natuurlijk zorgvuldig mee omgegaan worden. Zodra er lucht bij komt rot het weg.’ Daarom is het hout eerst nat opgeslagen, eerst bij het Museum voor Scheepsarcheologie in Ketelhaven en later in Lelystad. Hierdoor werd het water in het hout geleidelijk vervangen voor schoon water. Ondertussen werd er naarstig gezocht naar manieren om het materiaal definitief te conserveren. Uiteindelijk duurde het vijf jaar voor er een oplossing werd gevonden: een speciale stof: Polyethyleenglycol, kortweg PEG. Het hout werd in warm water opgeslagen, waar steeds een hogere concentratie aan PEG werd toegevoegd, totdat het hout er helemaal mee doortrokken was. ‘Het proces van conserveren heeft echt decennialang geduurd’, aldus Hazenberg. ‘Zelfs nu gaat dat nog door.’ (tekst: Rob van der Linden).
Foto: Archeon | Gerard IJzereef bij model Zwammerdam4
In de tentoonstellingsruimte op de scheepswerf in Archeon heeft u vast het prachtige model zien staan van de Zwammerdam4. De maker hiervan, Gerard IJzereef, bezocht onlangs het Museumpark Archeon vanwege zijn bijdrage aan project Do you remember? Hij vertelde dat hij veel plezier had beleefd aan het maken ervan en is verguld met de mooie display van zijn model. In tegenstelling tot de restanten van het originele schip blijft dit scheepje wel drijven!
Wil je de restauratie Zwammerdamschepen verder volgen, bezoek dan regelmatig de “operatie Zwammerdamschepen in Archeon; zie: Welkom bij Operatie Zwammerdamschepen | Archeon