Nigrum Pullum
Het kleinste castellum van Nederland
Castellum Nigrum Pullum
In 1968 startte het bouwrijp te maken van het terrein ‘op de Hooge Burch’ voor de zorginstelling Johannes Stichting. Al snel stuitte men op resten van het castellum Nigrvm Pvllvm. Het Instituut voor Pre- en Protohistorie van de Universiteit van Amsterdam werd ingeschakeld. Bijzonder is dat bijna het hele castellum en een groot deel van het omliggende dorp konden worden bloot gelegd en gedocumenteerd.
Het oudste houten fort (fase 1: 47 – 69/70 na Chr.) bleek, net als de andere castella langs de Rijn, te zijn verwoest tijdens de Bataafse Opstand in 69-70 na Chr. De Romeinen bouwden een nieuw castellum van hout (fase 2: 80 – 175 na Chr.).
Omstreeks 180 na Chr. werd het fort grotendeels in steen herbouwd (fase 3: 180 – 275 na Chr.). Nigrvm Pvllvm lag toen op slechts een paar meter van de toenmalige oever van de Rijn. Langs de oever werd een rij grote steigerpalen geplaatst. Het laatste castellum had vier stenen poortgebouwen van tufsteen. Voor zo’n klein fort (85 bij 140 meter) had het een opvallend groot hoofdkwartier, de principia (27 bij 42 meter).
Nigrvm Pvllvm is het kleinste castellum van Nederland. De vraag is of er een hele legereenheid, een cohort van 500 man, gehuisvest konden worden binnen de muren. Misschien was er een kleiner detachement van hulptroepen gelegerd. Sommige namen, die in aardewerk of metaal zijn gekrast, verwijzen naar Keltische en Germaanse herkomst. Rond 275 na Chr. is het castellum verwoest door een hevige brand. Daarna lijkt het gebied te zijn verlaten.
Foto’s Julia Chorus | castellum Nigrum Pullum
Tabula Peutingeriana
Fort Nigrum Pullum dat afgebeeld staat op de Tabula Peutingeriana. De Peutingerkaart is een kopie van een Romeinse reiskaart uit de 3e of 4e eeuw.
Het castellum is tussen 1968 en 1974 grotendeels opgegraven door de Universiteit van Amsterdam vanwege bouwwerkzaamheden ten behoeve van de zorginstelling De Hooge Burch. Het totale oppervlak van het castellum is circa 1,2 ha, waarmee Nigrum Pullum het kleinste bekende castellum langs de Nedergermaanse Limes is; het zal amper plaats hebben kunnen bieden aan 1 cohors.
Na de verwoesting als gevolg van de Batavenopstand in 69/70 na Chr. werd rond 80 opnieuw een klein castellum gebouwd -of hersteld- met een hout/aarden wal, dubbele omgrachting en 3 poortgebouwen. Binnen de wal zijn sporen van houten gebouwen (mogelijk barakken) teruggevonden. Rond 175 na Chr. werden de buitenmuren en vier poortgebouwen in steen herbouwd. Kort hierna werd de eveneens in steen uitgevoerde principia gebouwd, die een groot deel van het binnenterrein in beslag nam. Rond 260 na Chr. werd het kleine castellum verlaten. Sporen van latere bewoning zijn niet aangetroffen.
Ten westen van het castellum lag de burgerlijke nederzetting (vicus). Ten oosten van het castellumterrein is een groot fundament aangetroffen, mogelijk betreft het een badgebouw (thermae).
Foto: Alphens.nl | De Tabula Peutingeriana of Peutingerkaart
Bij het castellum lag een haven die toegang gaf tot de Rijn. Tijdens archeologisch onderzoek zijn hier 7 schepen teruggevonden, waaronder platbodems en een boomstamkano.
De naam van de in Zwammerdam gelegerde eenheid is onbekend, maar men mag aannemen dat hier een combinatie van infanteristen en ruiters gestationeerd is geweest. Er is een dakpanstempel bekend van de Cohors XV Voluntariorum, de 15e afd. Vrijwillige Infanterie, die o.a. in Woerden en Leiden-Roomburg gestationeerd moet zijn geweest. De op aardewerk ingekraste namen van soldaten wijzen op de aanwezigheid van Keltische en Germaanse elementen in periode II en Thracische in periode III.
Tentoonstelling in de haven
In grand café de Haven op het terrein van Hooge Burch in Zwammerdam is een permanente (gratis) tentoonstelling over de opgravingen van de Zwammerdamschepen en informatie over de twee forten van Castellum Nigrum Pullum. Aldaar kan ook op afspraak de recent geopende onderaardse
Limesgang bezichtigd worden.
Grand Café De Haven is een unieke plek op Landgoed Hooge Burch in Zwammerdam, midden in het Groene Hart. Je kunt hier zeven dagen per week genieten van koffie, thee, huisgemaakte taart, een heerlijke lunch of een speciaal Limes-biertje. Binnen of op ons grote terras. Het Grand Café wordt gerund door cliënten van Ipse de Bruggen die ook de gerechten bereiden. Je ontmoet hier naast geïnteresseerden in archeologie ook mensen met een verstandelijke beperking, hun familie en vrienden, medewerkers van Ipse de Bruggen, fietsers en wandelaars.
Foto Nigrum Pullum | Limesbezoekerscentrum Nigrum Pullum in Grandcafé De Haven
Informatie over bezichtigingen
Foto: Leo van Sister | Romeinen bezetten het hedendaagse Alphen a.d. Rijn